ประวัติของ UX

คุณอาจจะสงสัยว่าฮวงจุ้ยมาเกี่ยวข้องกับ UX ได้ยังไง ศาสตร์ฮวงจุ้ยกับ UX มีความสัมพันธ์กันอย่างไม่น่าเชื่อ
ศาสตร์ฮวงจุ้ยเข้ามามีบทบาทกับชีวิตคนตั้งแแต่ 6,000 ปีก่อน ฮวงจุ้ยแปลเป็นไทยว่า “ลม” กับ “น้ำ” เป็นศาสตร์ที่ช่วยในการบอกตำแหน่งข้าวของเครื่องใช้ในบ้าน เพื่อให้วางวัตถุสอดคล้องกับพลังงาน (ชี่)
ฮวงจุ้ย คือ การจัดจำแหน่งของเฟอร์นิเจอร์ในเเต่ละห้องให้เหมาะสมที่สุด และ user-friendly ที่สุด หลักการพื้นฐานของฮวงจุ้ยคำนึงถึงประสบการณ์การใช้งาน ซึ่งมีความใกล้เคียงกับหลักคิดของ UX อาจกล่าวได้ว่า ฮวงจุ้ยเป็นศาสตร์แรก ๆ ที่คิดถึง UX ที่เรารู้จักในปัจจุบันนี้ก็ได้

ย้อนไปในยุคกรีกโบราณ มีหลักฐานหลายอย่างที่บอกว่า คนในสมัยนั้นสร้างเครื่องมือโดยคำนึงถึงหลักการยศาสร์ (ergonomic) Human factors ให้นิยาม “การยศาสตร์” ว่า เป็นศาสตร์การสร้างเครื่องมือเครื่องใช้ให้เหมาะกับกายวิภาคของคน

ตัวบ่งชี้ที่สำคัญที่สุดที่ยืนยันว่าคนกรีกโบราณให้ความสำคัญเรื่องการยศาสตร์ คือ ฮิปโปเครติส (Hippocrates) บิดาแห่งการแพทย์ ได้อธิบายถึงการจัดตำแหน่งเครื่องมือในห้องผ่าตัดของเขาให้เหมาะสมกับท่าทางผ่าตัดของหมอและคนไข้ อุปกรณ์ต่าง ๆ จะต้องไม่กีดขวางการทำงาน และหยิบง่าย ฟังแล้วนึกถึง UX ใช่รึเปล่า

ย้อนกลับไปพันปีที่แล้ว Frederick Winslow Taylor วิศวกรเครื่องกล ผู้ให้กำเนิดทฤษฎี “การบริหารเชิงวิทยาศาสตร์ (Taylorism)” ทฤษฎีนี้เฟื่องฟูในยุคการเติบโตของอุตสาหกรรม โดยมีเป้าหมายในการเพื่อหาแนวทางในการเพิ่มประสิทธิภาพในการทำงานของพนักงาน ไม่ว่าจะเป็นการศึกษาการเคลื่อนไหวของพนักงาน และการปฎิสัมพันธ์กับเครื่องจักร ทฤษฏีของ Taylor ให้ความสำคัญกับประสิทธิภาพระหว่างคนกับเครื่องมือ ซึ่งเป็นหลักการหนึ่งใน Usability พื้นฐานสำคัญเรื่องหนึ่งของ UX

การพัฒนาประสิทธิภาพในที่ทำงานยังมีมาอย่างต่อเนื่อง บริษัท Toyota ได้พัฒนาระบบการผลิตที่มีมนุษย์เป็นศูนย์กลางการออกแบบ ระบบผลิตของ Toyota ต่างจากทฤษฎี Taylorism ตรงที่ให้ความสำคัญกับ Feedback ของคนใช้ ว่าต้องการสร้างสภาพเเวดล้อมในที่ทำงานให้เป็นแบบไหน

Toyota ให้ความสำคัญกับความเห็นของผู้ใช้แบบจริงจัง พนักงานของ Toyota สามารถดึงคันโยกเพื่อหยุดสายการผลิต และให้ Feedback หรือข้อแนะนำที่จะพัฒนาขั้นตอนการทำงาน ระบบของ Toyota มีการทดสอบจากผู้ใช้งาน ซึ่งขั้นตอนนี้ก็คือ Usability Testing ในปัจจุบัน

บุคคลสำคัญอีกคนหนึ่งในประวัติศาสตร์ UX คือ Henry Dreyfuss วิศวกรอุตสาหการ ผู้ออกแบบและพัฒนา Usability ของสินค้าดัง ๆ ในตำนานหลายชิ้น เช่น เครื่องดูดฝุ่นฮูเวอร์ (Hoover) โทรศัพท์ตั้งโต๊ะ หรือเครื่องพิมพ์ดีดไร้เสียง เป็นต้น
หลักการออกแบบของ Dreyfuss อยู่บนพื้นฐานของ common sense และหลักวิทยาศาสตร์

ในปี 1955 เขาเขียนหนังสือ “Designing for People” ซึ่งเป็นหนังสือที่สรุปเรื่อง UX design ว่า ดีไซน์จะไม่ประสบความสำเร็จ ถ้าจุดเชื่อมต่อระหว่างคนใช้กับสินค้ายังมีความขัดแย้งกันอยู่ หรือพูดอีกอย่างหนึ่งก็คือ ถ้าคนสามารถใช้สินค้าได้ปลอดภัยขึ้น สะดวกขึ้น คนก็จะอยากซื้อสินค้า สามารถใช้สินค้าได้มีประสิทธิภาพมากขึ้น และมีความสุขมากขึ้น นั่นแหละเป็นจุดที่เรียกว่า ดีไซน์ประสบความสำเร็จ

วิศวกรไม่ใช่แค่สายอาชีพเดียวที่เกี่ยวข้องกับ UX นักสร้างสรรค์อย่าง Walt Disney ถือว่าเป็น UX designer คนแรกของโลกเลยก็ว่าได้

Disney เป็นบุคคลที่หมกมุ่นกับการสร้างประสบการณ์ที่ดื่มด่ำกับความมหัศจรรย์ วิธีที่เขาสร้าง Disney World ถือเป็นความอัจฉริยะในด้าน UX

หลักการของดิสนีย์ที่ทีมวิศวกร หรือนักจินตาการของเขายึดถือ คือ การให้ความสำคัญกับความต้องการของผู้เข้าชม ให้ลองจินตนาการว่าตัวเองเป็นคนที่มาเที่ยว Disney อยากให้สวนสนุกของเขาเป็นสถานที่ที่ใช้เทคโนโลยีมาทำให้ชีวิตของคนดีขึ้น วิสัยทัศน์ของเขาในวันนั้นก็ยังเอามาใช้ได้กับโลกของ UX ได้จนถึงทุกวันนี้

ช่วงปี 1970 คอมพิวเตอร์ถือกำเนิดขึ้น นักจิตวิทยาและวิศวกรได้ทำงานร่วมกันเพื่อพัฒนาประสบการณ์การใช้งาน (User Experience) ศูนย์วิจัย PARC ของ Xerox เป็นผู้สร้างแนวทางของคอมพิวเตอร์ในปัจจุบัน โดยการพัฒนาเทคโนโลยีสำคัญอย่าง เช่น ระบบ GUI (Graphical user interface) และเม้าส์

ย้อนไปในปี 1984 บริษัท Apple ได้สร้างคอมพิวเตอร์ Macintosh รุ่นแรกขึ้น ซึ่งรุ่นยอดนิยมที่เข้าไปตีตลาดด้วยระบบ GUI  built-in screen และเม้าส์ ตั้งแต่นั้นเป็นต้นมา Apple ก็กลายเป็นผู้นำนวัตกรรมในด้าน UX โดยเริ่มตั้งแต่การออก iPod เครื่องแรกในปี 2001 ไปจนถึง iPhone เครื่องแรกในปี 2007 บริษัท Apple เป็นส่วนหนึ่งที่ช่วยผลักดันให้คำว่า UX เกิดขึ้น

Donald Norman นักวิทยาศาสตร์การตัดสินใจ (Cognitive scientist) ได้เข้าร่วมทีมกับบริษัท Apple ในช่วงปี 90s ในฐานะ User Experience Architect ทำให้เขาเป็นคนแรกที่มีคำว่า UX ในชื่อตำแหน่งงาน

Norman กำหนดนิยามของคำว่า “User Experience Design” ขึ้นเป็นครั้งแรก เพราะเขาคิดว่านิยามของคำว่า Human Interface กับ Usability ที่มีอยู่ยังแคบเกินไป

ในปี 1988 Norman ได้เผยแพร่หนังสือ “The Psychology of Everyday Things” (ถูกเปลี่ยนชื่อเป็น The Design of Everyday Things ในภายหลัง) ซึ่งเป็นหนังสือเล่มสำคัญที่เป็นแก่นความรู้ของ UX ในทุกวันนี้

การออกแบบประสบการณ์ยังคงพัฒนาอย่างต่อเนื่องในยุคปัจจุบัน เทคโนโลยีใหม่ ๆ เกิดขึ้นเพื่อสร้างประสบการณ์ใช้งานที่ดีขึ้น ตั้งแต่ AI (Artificial Intelligence) เทคโนโลยีเสียง หรือการออกแบบที่ยกระดับขึ้นอย่าง Virtual Reality ที่ละทิ้ง Interface

การออกแบบในยุคใหม่เริ่มยึดผู้ใช้เป็นศูนย์กลาง คนเริ่มให้ความสำคัญเกี่ยวกับเรื่อง UX มากขึ้น และ UX designer เริ่มเป็นตำแหน่งงานที่มีความต้องการมากขึ้นด้วย